Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân đã được Quốc hội thông qua ngày 24/6/2025 và sẽ chính thức có hiệu lực từ 01/7/2025. So với Luật Tổ chức Viện kiểm sát năm 2014, thì lần sửa đổi này, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân đã có nhiều điểm mới cơ bản về tổ chức bộ máy, quy định về Kiểm sát viên và các vấn đề khác có liên quan.
Thứ nhất, về hệ thống tổ chức và cơ cấu của Viện kiểm sát nhân dân
Luật đã sửa đổi, bổ sung theo hướng bãi bỏ Viện kiểm sát nhân dân cấp cao và những quy định liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân cấp cao, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp cao để phù hợp với những quy định mới của Bộ luật Tố tụng hình sự và các đạo luật khác có liên quan[1]. Viện kiểm sát nhân dân cấp cao được thành lập theo Luật Tổ chức VKSND năm 2014, với mục tiêu thực hiện kiểm sát hoạt động xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm đối với các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của các tòa án cấp dưới. Đây là một cấp trung gian giữa Viện kiểm sát nhân dântối cao và Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh.Với việc bỏ Viện kiểm sát nhân dân cấp cao, hiện nay, theo Điều 40 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, thì hệ thống Viện kiểm sát nhân dân bao gồm:
1. Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
2. Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, thành phố (gọi là Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh).
3. Viện kiểm sát nhân dân khu vực.
4. Viện kiểm sát quân sự các cấp.
Đồng thời, theo quy định mới tại Điều 42 và Điều 58, cơ cấu của Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã có thêm “Các Viện Công tố và Kiểm sát xét xử phúc thẩm”; quy định chức danh “Cán bộ điều tra”; “Giám định viên kỹ thuật hình sự”.
Luật cũng đã có bổ sung quy định mới tại khoản 4 Điều 58 về việc chuyển đổi chức danh, ngạch Kiểm sát viên sang chức danh, ngạch Điều tra viên tương ứng hoặc chuyển đổi chức danh, ngạch Điều tra viên sang chức danh, ngạch Kiểm sát viên tương ứng được thực hiện khi có đủ tiêu chuẩn, điều kiện theo quy định của luật đối với từng chức danh và không phải thi tuyển. Trình tự, thủ tục chuyển đổi do Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao quy định.
Thứ hai, về mở rộng nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân khi thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp.
Luật đã sửa đổi, bổ sung tại điểm c khoản 3 Điều 4, quy định khi thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp, Viện kiểm sát nhân dân có quyền “xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng của Viện kiểm sát nhân dân”.
Đây là quy định mới nhằm phù hợp và khắc phục những điểm thiếu sót so với quy định của Luật xử lý vi phạm hành chính và Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng[2].
Thứ ba, quy định về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tạm giữ, tạm giam
Luật đã bổ sung quy định mới tại khoản 3 Điều 23, quy định Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đối với việc giải quyết khiếu nại của Viện trưởng Viện kiểm sát cấp dưới; quyết định giải quyết khiếu nại của Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên là quyết định có hiệu lực pháp luật.
Trước đây, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2014 chỉ quy định Viện trưởng Viện kiểm sát giải quyết khiếu nại đối với quyết định, hành vi trái pháp luật trong việc tạm giữ, tạm giam của cơ quan, người có thẩm quyền thuộc trách nhiệm kiểm sát của mình. Với quy định mới này đã khắc phục thiếu sót về hoạt động giải quyết khiếu nại trong tạm giữ, tạm giam; đồng thời, quy định mới này nhằm phù hợp với nguyên tắc giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của Luật khiếu nại tố cáo nói chung và trong hoạt động tư pháp nói riêng.
Thứ tư, quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân khi kiểm sát thi hành án dân sự, thi hành án hành chính
Luật đã bổ sung quy định mới tại khoản 1 và khoản 2 Điều 28. Theo đó, Viện kiểm sát có nhiệm vụ, quyền hạn đối với kiểm sát việc “bổ sung bản án, quyết định của Tòa án”; đồng thời Viện kiểm sát có nhiệm vụ, quyền hạn “trực tiếp kiểm sát việc thi hành án của tổ chức, cá nhân khác được giao nhiệm vụ tổ chức thi hành án dân sự”. Việc bổ sung quy định mới này nhằm phù hợp với nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát theo Điều 12 Luật Thi hành án dân sự năm 2022.
Thứ năm, quy định nhiệm vụ mới về công tác xây dựng pháp luật
Luật đã bổ sung quy định mới tại Điều 36 về công tác xây dựng pháp luật pháp luật. Theo đó, Viện kiểm sát nhân dân tối cao có quyền “đề xuất nhiệm vụ lập pháp”, “đề xuất xây dựng, trình dự án luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội”; chủ trì, phối hợp với các cơ quan, tổ chức hữu quan trong công tác xây dựng pháp luật; ban hành văn bản pháp luật thuộc thẩm quyền theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và quy định khác của pháp luật có liên quan.
Thứ sáu, quy định mới về Kiểm sát viên
- Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 chỉ quy định Kiểm sát viên là người được bổ nhiệm theo quy định của pháp luật để thực hiện chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp theo Điều 74 mà chưa quy định về nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể khác.
Luật mới đã bổ sung quy định mới tại khoản 2 Điều 74, quy định nhiệm vụ, quyền hạn khác của Kiểm sát viên gồm: Đề xuất Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn trong công tác xét đơn xin ân giảm đối với người bị kết án tử hình; thực hiện nhiệm vụ trong công tác đặc xá theo quy định của pháp luật; Thống kê tội phạm, thống kê hình sự;Thanh tra, kiểm tra, hướng dẫn nghiệp vụ kiểm sát; Tổng kết thực tiễn công tác nghiệp vụ kiểm sát; xây dựng, tổ chức thi hành pháp luật; Nhiệm vụ, quyền hạn khác theo sự phân công hoặc uỷ quyền của Viện trưởng Viện kiểm sát và quy định của pháp luật.
- Đồng thời Luật cũng đã bổ sung Điều 76a, quy định về bổ nhiệm Kiểm sát viên. Theo đó, thẩm quyền bổ nhiệm Kiểm sát viên do Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao thực hiện. Việc bổ nhiệm Kiểm sát viên lần đầu phải qua thi tuyển, trừ trường hợp bổ nhiệm trong trường hợp đặc biệt. Việc bổ nhiệm Kiểm sát viên vào ngạch cao hơn thông qua xét tuyển và phải bảo đảm những nguyên tắc theo quy định.
- Một trong những điểm đáng lưu ý và nổi bật của Luật mới đó là về nhiệm kỳ của Kiểm sát viên theo quy định tại Điều 82. Theo đó, Nhiệm kỳ của Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao được tính từ khi được bổ nhiệm đến khi nghỉ hưu hoặc chuyển công tác khác. Nhiệm kỳ của Kiểm sát viên được bổ nhiệm lần đầu là 05 năm. Kiểm sát viên được bổ nhiệm lại hoặc bổ nhiệm vào ngạch cao hơn có nhiệm kỳ đến khi nghỉ hưu hoặc chuyển công tác khác.
Đây là quy định mới so với trước đây khi Kiểm sát viên được bổ nhiệm lần đầu có thời hạn là 05 năm; trường hợp được bổ nhiệm lại hoặc nâng ngạch thì thời hạn là 10 năm. Quy định mới này nhằm phù hợp với quy định về bổ nhiệm chức danh tư pháp, đặc biệt là quy định về nhiệm kỳ của Thẩm phán theo quy định của Luật Tổ chức Tòa án năm 2024[3].
- Luật mới cũng đã có quy định đáng chú ý đó là nâng số lượng Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao không quá 27 người so với số lượng 19 người như trước đây.
Tiến Lực – Viện KSND khu vực 1
[1] Bãi bỏ các quy định liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân cấp cao, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp cao tại khoản 2 Điều 7,khoản 2 Điều 41, Điều 44, Điều 45, Điều 65, điểm a khoản 2 Điều 67, khoản 1 Điều 68.
[2] Luật xử lý vi phạm hành chính và Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng chưa quy định Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan có thẩm quyền ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính.
[3] Điều 100 Luật Tổ chức Tòa án năm 2024 về nhiệm kỳ thẩm phán. Nhiệm kỳ của Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao được tính từ khi được bổ nhiệm đến khi nghỉ hưu hoặc chuyển công tác khác. Thẩm phán Tòa án nhân dân được bổ nhiệm lần đầu có nhiệm kỳ là 05 năm kể từ ngày được bổ nhiệm. Thẩm phán Tòa án nhân dân được bổ nhiệm lại có nhiệm kỳ đến khi nghỉ hưu hoặc chuyển công tác khác.
