Ma túy từ lâu là hiểm họa của nhân loại, là nguyên nhân trực tiếp làm suy giảm sức khỏe con người, phá hoại hạnh phúc gia đình, gây bất ổn trật tự xã hội và tiếp tay cho các loại tội phạm nguy hiểm khác. Trên địa bàn tỉnh Gia Lai trong những năm gần đây, tệ nạn ma túy vẫn đang diễn biến phức tạp, đặc biệt là tình trạng sử dụng ma túy tổng hợp, cần sa, cỏ Mỹ đang có xu hướng gia tăng, lan rộng tới nhiều tầng lớp, lứa tuổi, nhất là trong thanh, thiếu niên.
Ma túy là các chất gây nghiện, khi sử dụng sẽ tác động trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, gây ra các ảo giác, lệ thuộc về thể chất lẫn tinh thần. Ma túy được chia thành nhiều loại như: heroine, cỏ Mỹ, cần sa, thuốc phiện và ma túy tổng hợp như Methamphetamine (ma túy đá), Ecstasy (thuốc lắc), Ketamine (ma tuý khay),… Ma túy tổng hợp là loại ma túy được điều chế bằng hóa chất tổng hợp, thường có tác dụng kích thích mạnh hoặc gây ảo giác rất nhanh chóng. So với các loại ma túy truyền thống, ma túy tổng hợp nguy hiểm gấp nhiều lần. Người sử dụng có thể gặp hoang tưởng, ảo giác, hành vi mất kiểm soát, thậm chí dẫn đến rối loạn tâm thần không hồi phục, hoặc tự sát và giết người do mất kiểm soát. Ma túy tổng hợp khiến người sử dụng mất ngủ kéo dài, rối loạn chuyển hóa, suy giảm chức năng gan thận, hệ miễn dịch yếu dần, dẫn đến tử vong nếu sử dụng lâu dài.Hiện nay, nhiều thanh thiếu niên sử dụng ma túy tổng hợp tại các quán bar, karaoke, tiệc sinh nhật, tụ điểm ăn chơi dưới dạng “thử cho biết”, “sử dụng xã giao”, nhưng nhanh chóng bị lệ thuộc và sa ngã. Đáng lo ngại hơn, ma túy tổng hợp ngày càng được ngụy trang tinh vi dưới dạng kẹo, nước uống, thuốc lá điện tử... gây khó khăn cho gia đình và nhà trường trong việc phát hiện và ngăn chặn sớm.
Ngoài ra, đáng lo ngại trong thời gian gần đây là sự xuất hiện của các loại ma túy mới, trong đó có cần sa và cỏ Mỹ. Đây là những chất gây nghiện nguy hiểm nhưng lại đang bị ngụy trang dưới hình thức “hợp thời” và “ít nguy hại”, đánh lừa nhận thức của thanh thiếu niên và cả phụ huynh.
Cần sa là một loại cây có tên khoa học Cannabis sativa hay còn gọi là “bồ đà”, có chứa chất gây nghiện tên là THC (tetrahydrocannabinol). THC là chất tác động thần kinh mạnh, gây hiệu ứng kích thích, thư giãn hoặc ảo giác. Cần sa thường được sử dụng dưới dạng hút lá khô (giống như thuốc lá), ăn (trộn vào bánh kẹo), hoặc sử dụng dưới dạng tinh dầu, thuốc lá điện tử (vape). Khi hút hoặc ăn, chất này tác động trực tiếp đến hệ thần kinh, gây ra cảm giác lâng lâng, ảo giác, và mất kiểm soát hành vi, gây “phê” trong vòng vài phút đến vài giờ tùy cách sử dụng, ảnh hưởng lên não bộ, cảm xúc và hành vi của người sử dụng.Nhiều bạn trẻ hiện nay coi cần sa là “thuốc thư giãn” hay “thảo dược giải trí”, nhưng thực tế, cần sa là ma túy thuộc danh mục ID theo Nghị định 57/2022 của Chính phủ – bị nghiêm cấm tuyệt đối sử dụng tại Việt Nam. Cần sa tuy có nguồn gốc tự nhiên nhưng tác động mạnh đến hệ thần kinh trung ương. Tỷ lệ THC trong các giống cần sa hiện đại ngày càng cao, gây nghiện nhanh và nặng hơn trước. Trong ngắn hạn, người sử dụng cần sa gây tăng nhịp tim, mắt đỏ, mất phương hướng, phản xạ chậm, giảm trí nhớ tạm thời, mất khả năng tập trung, dễ gây tai nạn giao thông hoặc hành vi bạo lực. Trong dài hạn, cần sa gây nên tình trạng rối loạn tâm thần, đặc biệt là ở người trẻ tuổi dùng kéo dài hoặc liều cao; gây hội chứng suy giảm động lực như lười biếng, trầm cảm, mất hứng thú học tập/làm việc đây cũng là “cửa ngõ” dẫn đến sử dụng các loại ma túy mạnh hơn. Cỏ Mỹ là các hợp chất hóa học tổng hợp có cấu trúc tương tự THC, mạnh gấp 50–100 lần so với THC tự nhiên, vì vậy đây là một loại ma túy tổng hợp nguy hiểm hơn cần sa gấp nhiều lần. Cỏ Mỹ được tạo ra bằng cách tẩm các hóa chất tổng hợp lên các loại lá khô giống hình thức của lá cây và các hoá chất này do con người tổng hợp trong phòng thí nghiệm. Các chất này liên tục thay đổi cấu trúc để qua mặt pháp luật và kiểm nghiệm. Dạng lưu hành phổ biến có thể là đóng gói giống thuốc láhút và thường được bán như “hương liệu thảo mộc”, “thuốc hút thư giãn”, hoặc trộn vào thuốc lá điện tử (vape), kẹo ngậm, cực kỳ khó nhận biết với người dùng. Cỏ Mỹ không có mùi đặc trưng như cần sa, nên rất khó phát hiện nếu không xét nghiệm giám định chuyên sâu.Cỏ Mỹ có tác dụng nhanh, mạnh, trong tức thời, việc sử dụng cỏ Mỹ gây ảo giác cực mạnh, hoang tưởng, mất nhận thức, hành vi bạo lực, tự làm hại bản thân hoặc người khác; có thể gây co giật, ngừng tim, ngừng hô hấp và tử vong sau lần sử dụng đầu tiên. Về lâu dài, cỏ Mỹ gây rối loạn tâm thần không hồi phục; tổn thương gan, thận, hệ tim mạch và thần kinh; nghiện nặng, khó cai, tỉ lệ tái nghiện rất cao.
Hiện nay, cần sa và cỏ Mỹ đang len lỏi vào giới trẻ qua các kênh mạng xã hội, quán trà sữa, quán cà phê, quán bar hoặc tụ điểm vui chơi dưới dạng thuốc lá điện tử, kẹo ngậm, bánh ngọt, hoặc nước uống pha chế. Nguyên nhân chủ yếu do một bộ phận thanh thiếu niên dùng để thể hiện bản thân, cho rằng sử dụng ma túy là cách “đẳng cấp”, “thời thượng”. Nhiều bạn trẻ bị các đối tượng xấu trên mạng dụ dỗ, cho rằng đây không phải là ma túy thật nên là “hợp pháp”, “không vi phạm pháp luật” nên sử dụng cần sa hoặc cỏ Mỹ với suy nghĩ “chỉ thử cho biết” hoặc vì bị bạn bè rủ rê, nhưng không hề biết rằng chỉ sau vài lần thử, người dùng sẽ bị lệ thuộc hoàn toàn, dẫn đến nghiện nặng, rối loạn tâm thần, học hành sa sút, gia đình khổ đau, và rất dễ trượt dài vào con đường phạm tội.Cần sa và cỏ Mỹ có giá rẻ, chỉ vài chục nghìn đồng là có thể mua để hút; hình thức sử dụng đơn giản giống thuốc lá phổ biến. Mặt khác, các đối tượng mua bán các loại ma tuý này ngày càng phổ biến do lợi nhuận thu được ngày càng cao. Các đối tượng này lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người dùng và sự kiểm tra, kiểm soát chưa chặt chẽ của lực lượng chức năng để làm lây lan ma tuý trong cộng đồng; sử dụng công nghệ ẩn danh darkweb, VPN, tiền ảo để giao dịch mua bán ma tuý. Hình thức giao dịch gồm qua mạng xã hội, telegram, chuyển khoản; hàng hóa được vậnchuyển/giao nhận bằng đường bộ, dịch vụ bưu chính.
Trước thực trạng sử dụng trái phép chất ma tuý ngày càng phổ biến, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Bộ luật Hình sự sửa đổi, bổ sung năm 2025 với nhiều quy định mới, trong đó đáng chú ý là bổ sung tội danh “Sử dụng trái phép chất ma túy” nhằm tăng cường hiệu quả răn đe, ngăn chặn, phòng ngừa đối với tội phạm về ma tuý.
Theo đó, Điều 256a Bộ luật Hình sự sửa đổi, bổ sung năm 2025 quy định về “Tội sử dụng trái phép chất ma túy” như sau: Người nào sử dụng trái phép chất ma túy thuộc một trong các trường hợp sau, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 03 năm:
a) Đang trong thời hạn cai nghiện ma túy tự nguyện, cai nghiện ma túy bắt buộc, điều trị nghiện các chất ma túy bằng thuốc thay thế theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy;
b) Đang trong thời hạn quản lý sau cai nghiện theo quy định của Luật phòng, chống ma túy;
c) Đang trong thời hạn quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy và đã từng bị xử lý hành chính bằng biện pháp đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy;
d) Trong thời hạn 02 năm kể từ khi tự ý chấm dứt cai nghiện ma túy tự nguyện hoặc điều trị nghiện các chất ma túy bằng thuốc thay thế theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy.
Như vậy, về tội danh “Sử dụng trái phép chất ma tuý” theo quy định tại Bộ luật Hình sự sửa đổi, bổ sung năm 2025 cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Về chủ thể sử dụng trái phép chất ma tuý: Tại điểm 10 khoản 1 Điều 2 Luật Phòng chống ma tuý có giải thích: “Người sử dụng trái phép chất ma túy là người có hành vi sử dụng chất ma túy mà không được sự cho phép của người hoặc cơ quan chuyên môn có thẩm quyền và xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể có kết quả dương tính”. Như vậy, người sử dụng trái phép chất ma túy là người có năng lực, trách nhiệm hình sự, đã thực hiện hành vi đưa trái phép chất ma túy vào cơ thể mà không được sự cho phép của người hoặc cơ quan chuyên môn có thẩm quyền, bao gồm cả người đang sử dụng trái phép chất ma tuý bị cơ quan chức năng phát hiện bắt quả tang và người đã sử dụng trái phép chất ma tuý mà không bị phát hiện bắt quả tang nhưng thông qua xét nghiệm trong cơ thể có kết quả dương tính với chất ma túy. Hành vi này được tính kể từ sau 0 giờ 00 phút ngày 01/7/2025, trường hợp Cơ quan điều tra có đủ tài liệu, chứng cứ chứng minh người nào đang hoặc đã sử dụng trái phép chất ma túy trước khi bị phát hiện, thì đều bị xem xét khởi tố về tội “Sử dụng trái phép chất ma túy” quy định tại Điều 256a.
- Về căn cứ xác định có chất ma túy trong cơ thể người sử dụng trái phép chất ma túy: Cơ quan điều tra thu mẫu nước tiểu hoặc loại mẫu khác (như máu, nước bọt, niêm mạc miệng...) và trưng cầu giám định chất ma túyđể xác định có hay không có chất chuyển hóa từ chất ma túy, chất ma túy hoặc cả 2 loại chất này trong mẫu gửi giám định. Kết luận giám định được sử dụng làm căn cứ để xem xét khởi tố vụ án, khởi tố bị can về tội “Sử dụng trái phép chất ma túy” quy định tại Điều 256a.
Về xác định thời điểm áp dụng tại khoản 1 Điều 256a Bộ luật Hình sự:
+ Đang trong thời hạn cai nghiện hoặc đang trong thời gian điều trị nghiện các chất ma túy bằng thuốc thay thế theo quy định của Luật Phòng chống ma túy (quy định tại điểm a). Quyết định cai nghiện chất ma túy hoặc đăng ký điều trị nghiện các chất ma túy bằng thuốc thay thể có thể có trước hoặc sau ngày 01/7/2025.
+ Đang trong thời hạn quản lý sau cai nghiện chất ma túy theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy (quy định tại điểm b). Quyết định quản lý sau cai nghiện chất ma túy có thể có trước hoặc sau ngày 01/7/2025.
+ Đang trong thời hạn 02 năm kể từ ngày hết thời hạn quản lý sau cai nghiện ma túy và trong thời hạn quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy (quy định tại điểm c). Thời điểm hết thời hạn quản lý sau cai nghiện chất ma túy có thể xảy ra trước hoặc sau ngày 01/7/2025. Quyết định quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy có thể có trước hoặc sau ngày 01/7/2025.
+ Đang trong thời hạn 02 năm kể từ khi tự ý chấm dứt cai nghiện ma túy tự nguyện hoặc điều trị nghiện các chất ma túy bằng thuốc thay thế theo quy định của Luật Phòng, chống ma túy (quy định tại điểm d). Thời điểm tự ý chấm dứt cai nghiện ma túy tự nguyện hoặc điều trị nghiện các chất ma túy bằng thuốc thay thể có thể xảy ra trước hoặc sau ngày 01/7/2025.
- Đối với trường hợp một người có ý thức chủ quan là cố ý sử dụng trái phép chất ma tuý; đã chuẩn bị công cụ, phương tiện, địa điểm và chất ma tuý để tiến tới thực hiện hành vi đưa chất ma tuý vào cơ thể, có nghĩa người đó đã thực hiện đầy đủ các hành vi khách quan của tội phạm; việc không đưa được chất ma tuý vào cơ thể do bị phát hiện bắt giữ nằm ngoài ý thức chủ quan, nếu không bị bắt giữ người đó sẽ thực hiện đưa chất ma tuý vào cơ thể. Do đó, trường hợp này vẫn xử lý truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “Sử dụng trái phép chất ma tuý” và thuộc trường hợp “Phạm tội chưa đạt”.
Việc xử lý nghiêm khắc hành vi sử dụng trái phép chất ma túy, nhất là khi hành vi này được nâng lên mức truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự sửa đổi, bổ sung năm 2025 mang lại nhiều tác dụng quan trọng cả về pháp lý, xã hội và phòng ngừa tội phạm. Xử lý người sử dụng sẽ cắt đứt nhu cầu thị trường, từ đó giảm động lực và quy mô của tội phạm ma túy chuyên nghiệp.Ngăn chặn hành vi tái phạm và tiến triển sang tội phạm nghiêm trọng hơn bởi người nghiện thường không có khả năng tự chủ, dễ dẫn đến trộm cắp, cướp giật, lừa đảo để có tiền mua ma túy, do đó, xử lý hình sự hành vi sử dụng trái phép chất ma túy sẽ giúp ngăn chặn quá trình trượt dài từ “người sử dụng” sang “người phạm tội”.
Nhằm nâng cao ý thức của người dân về những hiểm hoạ của ma tuý và những quy định mới của pháp luật hình sự về xử lý tội phạm liên quan đến ma tuý trong giai đoạn hiện nay, Viện KSND khu vực 1 – Gia Lai đã xây dựng một số bài viết tuyên truyền và có Công văn đề nghị Chủ tịch UBND các phường, xã cho phát thanh các bài viết này để nhân dân trên địa bàn có điều kiện tiếp cận. Đây là hoạt động được duy trì thường xuyên của đơn vị trong nhiều năm, góp phần hạn chế, ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tệ nạn ma túy đồng thời nâng cao vai trò, hình ảnh của Viện kiểm sát nhân dân trong nhận thức của cộng đồng./.
Mỹ Hạnh - Viện KSND khu vực 1
